Efektywne leczenie zespołu lęku separacyjnego

Ze względu na złożoność przyczynową, jak i mnogość objawów lęku separacyjnego, nie można go traktować jako jednego określonego problemu behawioralnego, dlatego preferowana jest nazwa „zaburzenie związane z separacją” lub „zespół lęku separacyjnego”, zamiast używanego wcześniej określenia „lęk separacyjny”.

Zespół lęku separacyjnego (ZLS) jest zaliczany do najczęściej występujących form zaburzeń lękowych u psów rodzinnych. Charakteryzuje się występowaniem zachowań związanych z niepokojem wynikającym z samotnego pozostawania w domu lub oddzielenia od osób, z którymi pies jest związany. Niepokój ten może objawiać się: wokalizacją, zachowaniem destrukcyjnym, załatwianiem się w domu czy samookaleczaniem. Mogą także pojawiać się objawy towarzyszące, jak: pobudzenie psychoruchowe, nieustanne przemieszczanie się, krążenie, intensywne ziajanie, ślinotok. Reakcje psów na nieobecność opiekunów bywają różnorodne, w zależności od odczuwanych przez nie stanów wewnętrznych, takich jak: strach, panika czy frustracja.

Badania potwierdziły, że psy, u których podłożem problemu była frustracja, więcej szczekały i częściej drapały drzwi. Osobniki, u których dominował lęk, raczej nie szczekały, tylko skomlały. Psy bardziej podatne na reakcje fobiczne, intensywniej skomlały i próbowały uciec, starając się sforsować okna lub drzwi. Lund i Jørgensen opracowali teoretyczny model sprzężeń separacyjnych. Zgodnie z tym modelem separacja wyzwala frustrację, wzmagającą pobudzenie i wynikającą z niego nadmierną wokalizację, a także nasilenie zachowań eksploracyjnych, które mogą przerodzić się w niszczenie przedmiotów. Ponadto frustracja, indywidualne cechy psa oraz wcześniejsze doświadczenia wywołują lęk, który może objawiać się: ślinieniem, skomleniem lub próbami ucieczki.

Jednym z najważniejszych czynników wpływających na rozwój ZLS jest rodzaj relacji psa z opiekunem. Badania przeprowadzone nad relacjami pies – człowiek pozwoliły na wyodrębnienie trzech typów przywiązania (1):

• bezpieczny styl przywiązania – relacja, która daje obu stronom dużo samodzielności, niezależności, poczucia bezpieczeństwa,
• lękowo-ambiwalentny styl przywiązania – charakteryzuje się uzależnieniem, brakiem samodzielności i poczucia bezpieczeństwa u psa oraz jest jedną z przyczyn ZLS,
• unikający styl przywiązania jest związany z fizycznym karaniem psa, co skutkuje poczuciem odrzucenia u psa i stosowaniem przez niego strategii obronnej – tłumienie uczuć negatywnych lub fałszywe okazywanie pozytywnych.

W każdym przypadku ZLS jest wymagana analiza typu relacji opiekuna z psem, a w razie konieczności – wdrożenie planu poprawy relacji. Uświadomienie tego aspektu opiekunom psów i nakłonienie ich do zmiany stylu relacji jest jednym z najtrudniejszych, ale i najważniejszych elementów leczenia ZLS.

Bez względu na przyczynę, odczuwanie ZLS wiąże się z dużym stresem i lękiem, które są źródłem cierpienia psa i dlatego w każdym przypadku ZLS wymaga leczenia. Poza cierpieniem, które powoduje nieleczony ZLS, skutkuje on także problemami somatycznymi.

Skutki długotrwałego ZLS można podzielić na trzy grupy:

1. nieprawidłowe zachowania, np.: nadpobudliwość, obniżona koncentracja, zaburzenie funkcji poznawczych, zaburzenia snu,
2. choroby i zmiany somatyczne, np.: uszkodzenia dziąseł, zębów, kufy spowodowane gwałtownym gryzieniem przedmiotów, zmiany  w migdałkach i krtani wynikające z nadmiernej wokalizacji, owrzodzenia błony śluzowej żołądka i jelit, spadek odporności,
3. problemy społeczne, np.: postępujący brak pewności w kontaktach społecznych i unikanie kontaktu z innymi psami.

Złożoność przyczynowa, zróżnicowane podłoże emocjonalne oraz różnorodność prezentowanych objawów w przebiegu ZLS sprawiają, że proces leczenia jest długotrwały, mozolny i trudny zarówno dla psa, jak i opiekuna.

*Selegilina jest wskazana do stosowania u psów geriatrycznych.  Ze względu na ryzyko wystąpienia syndromu serotoninowego należy unikać jej stosowania w innych przypadkach, ponieważ konieczność zastosowanie dwutygodniowej przerwy pomiędzy  lekami blokuje możliwość wprowadzenia politerapii lub zmiany leku w przypadku braku jej działania (5).

Dobierając leki należy uwzględnić objawy ZLS występujące u danego psa. Powinno się także wziąć pod uwagę sytuację danej rodziny. Jeżeli wymagany jest natychmiastowy efekt, bo np. istnieje ryzyko oddania psa do schroniska, to raczej nie stosuje się leków z odroczonym czasem działania lub stosuje się je w politerapii z lekami doraźnymi.

Każdy z leków ma specyficzny sposób działania i wybór leku,  nawet z tej samej grupy powinien być uzależniony od konkretnych objawów.  Przykładem może być sertralina, która bardziej sprawdza się u osobników wycofanych, a fluwoksamina preferowana jest dla pobudzonych ruchowo, reaktywnych. Podobnie trazodon który działa szczególnie skutecznie na obszary mózgu związane z aktywnością motoryczną i dlatego dobrze sprawdza się przy pobudzeniu ruchowym i niszczeniu przedmiotów. W przypadku,  gdy w czasie nieobecności domowników pies nie zajmuje się zostawiony smakołykami i gryzakami, można zastosować benzodiazepiny czy opipramol, które oprócz działania przeciwlękowego, pobudzają także apetyt i mogą ukierunkować psa na zjadanie gryzaków  zamiast niszczenia przedmiotów.  Agonista receptorów α, np. tasypimidyna, sprawdza się szczególnie u psów z fobią dźwiękową, często współistniejąca z ZLS (7).

Tasypimidyna  zarejestrowana pod nazwą Tessie jest pierwszym weterynaryjnym lekiem doraźnym na lęk separacyjny.  Jest to lek, który działa w krótkim czasie od podania, przez okres 2 -3 godzin, dlatego najlepiej nadaje się do stosowania  sytuacyjnego, przed wyjściem z domu.  Tessie powinno być podawane na czczo i po podaniu leku pies nie powinien dostać nic do jedzenia przez około godzinę. Dlatego Tessie należy podawać odpowiednio wcześnie przed wyjściem,  aby można było zostawić mu smakołyki ukryte w zabawkach oraz, żeby lek zaczął działać przed wyjściem domowników.  W takim, doraźnym wskazaniu zastosowałam Tessie w leczeniu ZLS u psa Miso.

Przypadek Miso

Pies w wieku 5 lat, wykastrowany,  waga 13 kg adoptowany ze schroniska, gdzie trafił po odłowieniu z terenów wiejskich.  Prawdopodobnie nie mieszkał wcześniej w domu, tylko na podwórku, a potem długi czas się błąkał bez żadnej opieki. 

Od momentu adopcji Miso pozostawiony sam w domu wpadał w panikę, początkowo biegał z parteru na piętro szukając domowników, potem zaczynał szczekać. Szczekał przez cały czas nieobecności domowników, niezależnie od tego czy zostawał sam na 10 minut czy na godzinę.  Dodatkowo podczas nieobecności opiekunów  załatwiał się w domu. W czasie gdy zostawał sam nie interesował się żadnym jedzeniem, czy naturalnymi gryzakami. Wg opiekunów był roztrzęsiony i bardzo ciężko dyszał. 

Przeprowadzona została konsultacja behawioralna w czasie której została wprowadzona klatka kennelowa, zalecony długi spacer przez wyjściem domowników, masaż relaksacyjny, muzyka relaksacyjna odtwarzana w czasie samotnego przebywania psa w domu, a także wprowadzono  zabawy węchowe i  zabawki z jedzeniem.  Niestety w czasie nieobecności pies nie interesował się żadnymi zabawkami ze smakołykami, ani gryzakami. Zalecono także amitriptylinum  w dawce 2 mg/kg 2 x dziennie. 

Po wprowadzeniu zaleceń nie uzyskano zadowalającej poprawy zachowania psa i na tym etapie Miso trafił pod moją opiekę.  Wprowadziłam pewne  zmiany w terapii behawioralnej, kładąc nacisk na aktywności usamodzielniające psa i promujące samotność, jak np. zabawki z jedzeniem podawane z dala od domowników,  zmieniłam sposób wychodzenia opiekunów  Miso z domu, wycofałam klatkę kennelową, a na to miejsce zaproponowałam zostawianie psa w pokoju w którym najczęściej śpi i najchętniej przebywa. Do amitriptylinum dodałam alprazolam w dawce 0,5 mg na godzinę przed wyjściem, czyli zwykle 2 x dziennie. Wskutek wprowadzonych zmian pies zaczął znacznie lepiej spać, zaczął się także interesować zabawkami z jedzeniem i gryzakami w czasie samotnego przebywania w domu. Udało się osiągnąć 15 minutowy czas spokojnego pozostawania Miso w domu podczas nieobecności domowników.  Po 15 minutach Miso zaczynał intensywnie wokalizować, natomiast już nie załatwiał się w domu.

Mimo manipulacji dawkami leków i czasem podania nie udało się wydłużyć czasu nieobecności domowników.  Na tym etapie wprowadziłam tasypimidynę, dawkowanie 1,3 ml, na 50 minut przed wyjściem, zamiast alpragenu, przy kontynuacji amitriptylinum.  

Pierwszy raz, kontrolnie podano tasypimidynę w celu  obserwacji  zachowania psa, co wypadło bardzo dobrze.  Kolejnego  dnia po podaniu, Miso został spokojnie przez 25 minut, bez szczekania i biegania po schodach. Zachowanie psa było monitorowane za pomocą kamery przez cały czas nieobecności domowników.  Kolejnego dnia czas samotnego przebywania Miso w domu został wydłużony do 35 minut, również z sukcesem.

Aktualnie, czyli 6 dnia od zastosowania tasypimidyny domownicy wychodzą na 1,5 godziny . W tym czasie zdarza się Miso burknąć parę razy, ale nie szczeka.  Interesuje się zabawkami z jedzeniem, zjada z nich wszystko, zajmuje się także naturalnymi gryzakami.  Dotychczasowe wyniki pracy z zastosowaniem leku z tasypimidyną są bardzo obiecujące. Ze względu na natychmiastowe działanie i widoczne efekty  bardzo motywuje opiekunów psa do pracy i budzi u nich moc pozytywnych emocji, które korzystnie wpływają na cały proces. Z całą pewnością jest to lek, który otwiera nowe perspektywy terapii ZLS.  Ważnej jest także, że jest to lek weterynaryjny, sprzedawany w lecznicy, co ułatwia całą procedurę, bo w tym przypadku nie są wymagane recepty z kodem paskowym.

Leczenie ZLS jest procesem bardzo złożonym i wymaga holistycznego podejścia, obejmującego zarówno farmakoterapię, jak i terapię behawioralną oraz modyfikację środowiska, dlatego konieczna jest ścisła współpraca behawiorysty i lekarza weterynarii.

Tab. 2 Przykłady zastosowania leków doraźnych i podtrzymujących w zależności od objawów ZLS

Tab.3 Dawkowanie wybranych leków stosowanych z ZLS (5)

^Literatura:

1. ^{Konok, V., Marx, A., Faragó, T. 2019. Attachment styles in dogs and their relationship with separation-related disorder – a questionnaire based clustering. Applied Animal Behaviour cience, doi: 10.1016/j.applanim.2019.02.014}
2. ^{Elizabeth A McCrave, 1991 Diagnostic criteria for separation anxiety in the dog. Vet Clin North Am Small Anim Pract 1991;21:247–255}
3. ^{Rebecca J Sargisson Canine separation anxiety: strategies for treatment and management. Dovepress  Volume 2014:5 Pages 143-151 https://doi.org/10.2147/VMRR.S60424}
4. ^{Therese Rehn The effect of time left alone at home on dog welfare, 2011, Applied Animal Behaviour Science 129(2011) 129-135}
5. ^{Overall K.Manual of Clinical Behavioral Medicine for Dogs and Cats ISBN: 978-0-232-00890-7}
6. ^{Palestrini C, Minero M, Cannas S, Rossi E, Frank D. Video analysis of dogs with separation-related behaviors. Appl Anim Behav Sci. 2010;124(1–2):61–67}
7. ^{Sherman, Barbara L. and Mills, Daniel S. (2008) Canine anxieties and phobias: an update on separation anxiety and noise aversions. Veterinary Clinics of North America - Small Animal Practice, 38 (5). pp. 1081-1106. ISSN 0195-5616}
8. ^{G Flannigan, N H Dodman Risk Factors and Behaviors Associated with Separation Anxiety in Dogs J Am Vet Med Assoc . 2001 Aug 15;219(4):460-6. doi: 10.2460/javma.2001.219.460}